İkinci Dünya Savaşı yıllarında Kazablanka, yalnızca Kuzey Afrika’nın değil, tüm dünyanın kader hatlarından biri haline geldi. 1940 yazında Fransa’nın Almanya karşısında yenilmesiyle birlikte, Fransız Kuzey Afrikası toprakları —Cezayir, Tunus ve Fas— Vichy Fransası’nın kontrolüne geçti. Fas’ın Atlantik kıyısındaki en önemli limanı olan Kazablanka da bu dönemde, Avrupa’dan kaçan binlerce insanın gözünde bir sığınak ve umut kapısı haline geldi. O yıllarda şehir, savaşın Avrupa’da yarattığı kaosun uzağında ama onun gölgesinde yaşıyordu.
Avrupa’dan Kaçış ve Bekleme Noktası
Almanya’nın işgali altındaki Paris’ten, Varşova’dan, Prag’dan ve Marsilya’dan kaçan insanlar, gemilerle veya yasa dışı yollarla Kuzey Afrika’ya ulaştı. Kazablanka onlar için bir “son durak” değildi; çoğu için Amerika’ya, İngiltere’ye veya Portekiz’in Lizbon kentine geçebilmek adına bir geçici bekleme noktasıydı. Fakat bu bekleyiş, aylarca hatta yıllarca sürebiliyordu.
Şehirde o dönemde birbiriyle iç içe geçmiş iki dünya vardı:
- Bir yanda, Fransız sömürge yönetiminin ve Vichy yanlısı yetkililerin oluşturduğu resmî düzen.
- Diğer yanda ise liman çevresinde, kafelerde, otellerde ve arka sokaklarda gelişen gayriresmî bir hayat.
Bu ikinci dünya, umut tacirlerinin, kaçakçıların, diplomatların, ajanların ve mültecilerin buluştuğu bir yerdi. Herkesin bir planı, bir bağlantısı veya bir hikâyesi vardı.
Vize Mücadelesi ve İstihbarat Savaşları
Vize almak, o dönemde neredeyse imkânsız denecek kadar zordu. Amerika veya Portekiz konsoloslukları önünde uzun kuyruklar oluşuyor, insanlar aylarca bekledikleri belgeleri bir gece baskınında kaybedebiliyordu. Vichy yetkilileri sık sık baskınlar düzenliyor, “sakıncalı” görülen kişileri toplama kamplarına gönderiyordu. Buna rağmen Kazablanka, özgürlüğe giden yolun son kapısı olarak yaşamaya devam etti.
Şehrin bu karmaşık yapısı, istihbarat örgütleri için de önemli bir zemin yarattı. Alman Abwehr ajanları, İngiliz MI6 mensupları, Amerikan OSS (CIA’in öncülü) görevlileri, hatta direniş hareketlerinin temsilcileri Kazablanka’da faaliyet gösterdi. Kimi otellerde gizli görüşmeler yapılıyor, kimi barlarda para karşılığı bilgi satılıyordu. Şehrin sokaklarında aynı anda hem savaşın hem diplomasinin izleri hissediliyordu.
Dönüm Noktası: 1942 Meşale Harekâtı
1942 yılı, Kazablanka için bir dönüm noktasıydı. Kasım ayında Müttefik kuvvetleri, “Meşale Harekâtı” (Operation Torch) adıyla Kuzey Afrika’ya büyük bir çıkarma yaptı. Amerikan ve İngiliz birlikleri Cezayir, Oran ve Kazablanka limanlarına eşzamanlı olarak girdi. Kısa süre içinde şehir Müttefiklerin kontrolüne geçti ve Vichy yönetimi Fas üzerindeki otoritesini kaybetti. Bu gelişme, hem bölgedeki güç dengelerini değiştirdi hem de Avrupa’dan kaçan mülteciler için yeni bir umut yarattı.
1943 Kazablanka Konferansı
Savaşın gidişatı açısından Kazablanka’nın önemi yalnızca askeri değildi. 1943 yılının Ocak ayında, şehir dünya tarihine geçen “Kazablanka Konferansı”na ev sahipliği yaptı. Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Franklin D. Roosevelt ve İngiltere Başbakanı Winston Churchill burada bir araya geldi. İki lider, savaşın sonraki stratejisini ve Almanya’nın koşulsuz teslimi politikasını kararlaştırdı. Bu konferans, hem Müttefik işbirliğinin sembolü oldu hem de Kazablanka’yı uluslararası siyasetin merkezlerinden biri haline getirdi.
Sinematik Miras: “Casablanca” Filmi
Kazablanka’nın bu dönemini anlamanın bir diğer yolu da sinema tarihine bakmaktı. 1942’de çekilen ve aynı yıl gösterime giren “Casablanca” filmi, bu şehrin savaş yıllarındaki ruhunu dünya çapında ölümsüzleştirdi. Humphrey Bogart ve Ingrid Bergman’ın başrollerini paylaştığı film, her ne kadar Hollywood stüdyolarında çekilmiş olsa da, hikâyesini gerçek bir tarihsel atmosferden aldı.
Filmdeki Rick’s Café Americain, aslında o dönemde Kazablanka’daki çok uluslu kafelerin ve barların bir yansımasıydı. Film, savaşın ortasında aşk, fedakârlık ve özgürlük arayışını simgelemişti; tıpkı o şehirde yaşayan binlerce gerçek insanın hikâyesi gibi.
Umut Limanının Dönüşümü
Savaşın sona ermesiyle birlikte Kazablanka, yeniden Fransız etkisinin güçlendiği bir döneme girdi. Ancak şehir artık eskisi gibi değildi. Yüz binlerce mülteci, diplomat, asker ve sivilin geçip gittiği o yıllar, Kazablanka’nın kültürel ve toplumsal dokusunu kalıcı biçimde değiştirdi. Savaşın gölgesinde şekillenen bu şehir, hem sömürge tarihinin hem de insanlığın umut arayışının simgelerinden biri haline geldi.
Kısacası, 1940–1943 yılları arasında Kazablanka, sadece bir liman kenti değil, savaşın ortasında insanlığın direncini ve özgürlük arzusunu taşıyan bir geçit olmuştu. Avrupa’nın karanlığından kaçan binlerce insan için o şehir, bir daha unutulmayacak şekilde “umutun son durağı”ydı.
