Türkiye Cumhuriyeti’nin siyasi tarihi, çok partili hayata geçişle birlikte, maalesef askeri müdahalelerle kesintiye uğramış dönemleri de içermektedir. Demokrasiyi kesintiye uğratan bu müdahaleler, ülkenin ekonomik, sosyal ve hukuki yapısında derin izler bırakmıştır.
Bu makale, Türkiye Darbeler Tarihi boyunca yaşanan ana olayları kronolojik sırayla incelemekte ve siyasi sisteme etkilerini analiz etmektedir.
1. 27 Mayıs 1960 Darbesi: İlk Kesinti
Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki ilk askeri darbe, 27 Mayıs 1960 tarihinde gerçekleşmiştir. Bu müdahale, Demokrat Parti (DP) iktidarına karşı ordunun bir bölümü tarafından yapılmıştır. Darbenin gerekçesi olarak siyasi kutuplaşmanın artması, hükümetin baskıcı politikaları ve anayasal düzeni ihlal etmesi gösterilmiştir.
Sonuçları:
- Darbe sonucunda Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan idam edilmiştir.
- Bu olay, Türk Demokrasi Tarihi için en trajik dönüm noktalarından biri olmuştur.
- Askeri yönetim, yeni bir anayasa (1961 Anayasası) hazırlatarak 1961 yılında iktidarı sivil yönetime devretmiştir.
2. 12 Mart 1971 Muhtırası: Silahlı Kuvvetlerin Uyarısı
1960’ların sonunda artan siyasi istikrarsızlık, öğrenci olayları ve terör eylemleri ortamında, Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) bir darbe yapmak yerine hükümete bir Muhtıra (Memorandum) vermiştir. 12 Mart 1971 Muhtırası ile dönemin Başbakanı Süleyman Demirel istifaya zorlanmış ve teknokratlar tarafından yönetilen, reformist bir hükümet kurulması istenmiştir.
Sonuçları:
- Bu müdahale, emir-komuta zinciri içinde yapılması ve hükümeti istifaya zorlaması nedeniyle “Muhtıra” olarak anılır.
- Siyasi hayatta sıkıyönetim dönemleri başlamış ve özgürlükler kısıtlanmıştır.
3. 12 Eylül 1980 Darbesi: En Kapsamlı Müdahale
12 Eylül 1980 Darbesi, Türkiye’de yaşanan en kapsamlı ve siyasi sistemi en derinden etkileyen askeri müdahaledir. Orgeneral Kenan Evren liderliğindeki TSK, ülkedeki siyasi kaos, sağ-sol çatışmaları ve ekonomik istikrarsızlığı gerekçe göstererek yönetime el koymuştur.
Sonuçları:
- Tüm siyasi partiler kapatılmış, sendika ve derneklerin faaliyetleri durdurulmuş, yüz binlerce kişi gözaltına alınmıştır.
- Yeni bir anayasa (1982 Anayasası) hazırlanmış, siyasi yasaklar getirilmiştir.
- Türk siyasi hayatı uzun yıllar boyunca bu darbenin etkisinde kalmıştır.
4. 28 Şubat 1997: Post-modern Darbe
28 Şubat 1997 süreci, askeri hiyerarşinin siyasi iktidarı doğrudan devirmeyip, çeşitli yasal ve bürokratik mekanizmalar kullanarak baskı altına alması nedeniyle “Post-modern Darbe” olarak adlandırılır. Milli Güvenlik Kurulu (MGK) toplantısında alınan kararlar, Başbakan Necmettin Erbakan’ın istifasına yol açmıştır.
Sonuçları:
- Bu dönem, siyasi partiler üzerinde baskı, üniversitelerde başörtüsü yasağı ve katsayı uygulaması gibi toplumsal mühendislik projelerinin hayata geçirilmesiyle anılır.
- Sivil siyasetin ordu karşısındaki gücünün ne kadar kırılgan olduğunu bir kez daha göstermiştir.
5. 15 Temmuz 2016 Darbe Girişimi: Demokrasiye Karşı Kalkışma
15 Temmuz 2016 Darbe Girişimi, TSK içerisindeki Fetullahçı Terör Örgütü (FETÖ) mensuplarınca yapılan bir kalkışmadır. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin (TBMM) ve kritik devlet binalarının bombalandığı, doğrudan sivil halkı ve demokratik kurumları hedef alan bu olay , modern Türkiye Tarihi için emsali görülmemiş bir saldırıdır.
Sonuçları:
- Darbe girişimi, Cumhurbaşkanı’nın çağrısı ve sivil halkın sokaklara inmesiyle püskürtülmüştür.
- Bu olay, on yıllardır süren askeri müdahale geleneğini kesin olarak sonlandırma yolunda önemli bir toplumsal mutabakat yaratmıştır.
- Girişim sonrası Olağanüstü Hal (OHAL) ilan edilmiş ve geniş çaplı tasfiyeler yaşanmıştır.
Demokrasi Bilincinin Önemi
Türkiye Cumhuriyeti darbeler tarihi, ülkenin siyasi ve toplumsal gelişimini derinden etkileyen zorlu süreçlerden oluşmaktadır. Bu müdahaleler, demokrasi bilincinin ne kadar kritik olduğunu her defasında hatırlatmış ve sivil siyasetin güçlenmesi gerekliliğini ortaya koymuştur.
