İstanbul’un Avrupa yakasında yer alan Sultangazi ilçesi, Türkiye’nin özellikle 1950 sonrası dönemde yoğun göç ve kentleşme yaşadığı alanlardan biridir. Bu yazıda, 1950’lerden 2024’e kadar Sultangazi’nin konutlaşma sürecini, göç dalgaları ile birlikte ele alıyoruz. Bilimsel ve resmi verilere dayanmaya özen gösterilmiş; kesin olmayan veya doğrulanamayan iddialardan kaçınılmıştır.
Yerleşimin Başlangıç Aşaması: 1950’ler
1950’li yıllar Türkiye’de kırsal kesimden şehirlere yoğun göç döneminin başlangıcını temsil eder. İstanbul özelinde de çeper ilçeler hızlı biçimde nüfus almaya başlamıştır. Sultangazi sahası o dönemde küçük köy-mahalle yerleşimleri, tarım ve orman alanları ile su havzalarıyla tanımlanıyordu.
Ancak şehirleşmenin güçlü biçimde başlaması bu dönemde görülmüştür. Göçmenlerin İstanbul’a akışı; iş, tarımda dönüşüm, sanayiye yönelim gibi sebeplere dayanmaktadır. Bu göç süreci, arsa-konut talebini artırmış; Sultangazi civarında gecekondu yerleşimlerinin ilk izleri oluşmuştur.
Gecekondu Dönemi ve Yayılma (1960-1990)
1960’lar ve özellikle 1970’ler boyunca Sultangazi civarında gecekondu yoğunluğu artmıştır. Göçle gelen genç nüfus, kent merkezine yakın ama düşük maliyetli alanlara yönelmiştir. Bu dönemde:
- Altyapı eksiklikleri (su, kanalizasyon, yol) belirgindir.
- Tapu ve mülkiyet sorunları yaygındır.
- Planlı konut üretimi sınırlıdır; daha çok kendiliğinden oluşan yerleşimler vardır.
Bu dönemde Sultangazi’nin mahalle dokusu şekillenir: Cebeci, Gazi ve Zübeyde Hanım gibi mahallelerin nüfusları bu yıllarda oluşmaya başlar.
İdari Yapılanma ve Planlamaya Geçiş (1990-2008)
1990’lara girildikçe İstanbul genelinde gecekondu dönüşümü, tapu düzenlemeleri ve altyapı iyileştirme süreçleri gündeme gelmiştir. Sultangazi açısından önemli bir kırılma noktası ise 2008 yılında ilçe statüsünün resmen kazanılmasıdır.
Bu idari değişim, planlı konut üretimi ve altyapı yatırımları için bir çerçeve oluşturmuştur. İmar planları, riskli alan tespiti ve dönüşüm süreçleri bu dönemde hız kazanmıştır.
Toplu Konut ve Kentsel Dönüşüm Dönemi (2008-2024)
2008 sonrası Sultangazi’de konutlaşma niteliğinde önemli değişimler görülür:
- Site tipi toplu konut projeleri artmıştır.
- Kat yükseklikleri yükselmiş, altyapı (yol, su, kanalizasyon, ulaşım) ciddi biçimde iyileştirilmiştir.
- Tapu ve mülkiyet süreçleri hızlanmıştır.
- Nüfus artışı dönemsel olarak yavaşlamaya başlamış; fiziksel alan sınırlılığı nedeniyle yeni yerleşimden çok dönüşüm öne çıkmıştır.
Bu süreçte göç hareketleri sürmekle birlikte, yerleşim alanlarının niteliği değişmiş, mahalle ölçeğinde dönüşüm ön plana çıkmıştır.
Göç Dinamikleri ve Sosyo-Kültürel Etki
Sultangazi’ye göç eden nüfusun özellikleri şunlardır:
- Kırsal Anadolu’dan gelen genç nüfus ağırlıktadır.
- Göçmenler çoğunlukla Doğu, Güneydoğu ve İç Anadolu illerinden gelmiştir.
- İlk dönemlerde gecekondu yerleşimleriyle başlayan süreç, zamanla kalıcı topluluklara dönüşmüştür.
Bu göç hareketleri, Sultangazi’nin sosyo-kültürel yapısını biçimlendirmiş; mahalle dayanışmaları, esnaf kültürü ve farklı kimliklerin bir arada yaşaması gibi unsurlar öne çıkmıştır.
2024’e Doğru Konutlaşmanın Özeti
- 1950-1970: Düşük yoğunluklu gecekondu yerleşimleri hâkimdi.
- 1970-1990: Yoğun yerleşim, altyapı eksiklikleri ve mülkiyet sorunları belirgindi.
- 1990-2008: İdari yapı güçlenmiş, imar ve planlama süreçleri başlamıştır.
- 2008-2024: Niteliksel dönüşüm ve konut stoğunun yenilenmesi öne çıkmıştır.
Bugün Sultangazi, İstanbul’un en yoğun yerleşim alanlarından biri olarak, yüksek nüfus yoğunluğu ve gelişmiş kentsel donatıya sahip bir ilçe konumundadır. Nüfus artış hızı düşmekle birlikte, yerleşim karakteri dönüşmeye devam etmektedir.
