Büyükşehir düzeyinde suç oranları yalnızca güvenlik altyapısı ve polis gücü ile açıklanamaz ; sosyo-ekonomik faktörler, gelir düzeyi, alım gücü ve gelir eşitsizliği de önemli belirleyicilerdir. Bu bağlamda, İstanbul özelinde 2000-2024 döneminde suç verilerinin genel seyrini ve alım gücü / gelir-eşitsizliği değişimi ile olası ilişkilerini incelemek önem taşır.
Bu makalede suçlar resmi kategorilere göre — kişiye karşı işlenen suçlar, mal varlığına karşı suçlar, ekonomik/mali suçlar gibi — sınıflandırılarak değerlendirilmiş ; aynı zamanda gelir ve alım gücü göstergeleriyle ilişkilendirilmiştir.
Suç Kategorileri ve İstanbul’daki Eğilimler
Kişilere Karşı Suçlar
Kasten yaralama, tehdit, hakaret ve benzeri “kişilere karşı işlenen suçlar” İstanbul’da hala önemli bir yer teşkil etmektedir. Örneğin 2024’ün ilk 2 ayında İstanbul’da kişilere karşı işlenen suçlarda bir önceki yılın aynı dönemine göre yaklaşık %2 düşüş kaydedilmiştir.
Mal Varlığına Karşı Suçlar
Evden hırsızlık, işyeri hırsızlığı, otodan hırsızlık gibi mal varlığına karşı suçlar İstanbul’da son yıllarda düşüş göstermeye başlamıştır. Örneğin 2023’te mal varlığına karşı suçlarda genel düşüş oranı yaklaşık %16 iken; 2024’ün ilk 2 ayında bu oran yaklaşık %23’e yükselmiştir.
Ekonomik / Mali Suçlar
Dolandırıcılık, sahtecilik, vergi kaçakçılığı gibi ekonomik suçlar 2020’li yıllarda yükselişe geçmiştir. 2024 yılı itibarıyla Türkiye genelinde dolandırıcılık dosyalarında yaklaşık %41 artış görülmüştür.
Alım Gücü, Gelir Eşitsizliği ve İstanbul
Alım Gücü ve Gelir Göstergeleri
2024 yılında İstanbul bölgesi için yayımlanan “Gelir Dağılımı İstatistikleri”ne göre:
- Hanehalkı kullanılabilir gelire göre eşitsizlik göstergesi (Gini katsayısı) 2014’te yaklaşık 0,357 iken 2024’te yaklaşık 0,428’e yükselmiştir. Bu artış, gelir dağılımında bozulma ve yüksek gelirle düşük gelirli gruplar arasındaki uçurumun büyümesi anlamına gelmektedir.
- Aynı dönemde, İstanbul’da geliri en yüksek %20’lik grubun ortalama geliri en düşük %20’lik grubun ortalama gelirinin yaklaşık 14,5 katına çıktığı;
- En yüksek %10’luk ile en düşük %10’luk gruplar arasındaki oran (P90/P10) ise 2014 yılında yaklaşık 9,25 iken 2024’te yaklaşık 13,91’e yükselmiştir.
Gelir-Eşitsizlik ve Suç İlişkisi
Akademik bir panel-veri analizinde Türkiye genelinde, kişi başına düşen gelir ile suç oranları arasında sabit bir ilişki bulunmadığı ; ancak gelir eşitsizliği ve işsizlik oranlarının suç oranlarını pozitif yönde etkilediği saptanmıştır. Yani, alım gücünün eşit dağılmaması ve yoksulluk oranlarının yüksek olması suç oranlarının yükselmesinde etkili olabilir.
Bu veriler İstanbul özelinde doğrudan yıllık karşılaştırmalı suç-gelir tabloları sunmasa da, suç oranlarındaki düşüş-artış eğilimleri ile gelir eşitsizliği göstergeleri birlikte değerlendirildiğinde anlamlı bir bağ kurulabilir.
İstanbul’da Suç-Alım Gücü İlişkisi: 2000-2024 Dönemi Değerlendirmesi
2000’ler Başı – Göç, Yoğunluk ve Yerleşim
2000’li yılların başında İstanbul hızlı nüfus artışı, yoğun göç (iç göç ve uluslararası göç) ve gecekondu‐yerleşimlerin yayılmasıyla karakterizedir. Bu süreçte düşük alım gücüne sahip geniş nüfus kesimleri şehir çeperlerinde yer edinmiş, altyapı ve sosyal hizmet eksiklikleri bu alanlarda yüksek suç riski yaratmıştır.
2010’lar – Altyapı Yatırımları ve Güvenlik Önlemlerinin Artışı
2010 sonrasında İstanbul’da toplu konut, ulaşım yatırımları ve güvenlik teknolojilerinin yaygınlaşması ile birlikte bazı suç oranlarında düşüş eğilimi görülmüştür. Özellikle mal varlığına karşı suçlarda İstanbul’da son yıllarda belirgin düşüşler bildirilmiştir.
2020–2024 – Gelir Eşitsizliğinin Yükselişi ve Suç Trendleri
Gelir eşitsizliği göstergelerinde İstanbul’da belirgin bir bozulma görülmektedir. Bu dönemde ekonomik suçlar, dolandırıcılık gibi suç tipleri artış gösterirken , altyapı ve denetimin yüksek olduğu alanlarda mal varlığına karşı suçlarda düşüş de saptanmıştır.
Bu çelişkili görünümler, alım gücünün tek başına suç oranını belirlemediğini ; ancak eşitsizlik, yoksulluk, yerel altyapı ve güvenlik politikalarının birlikte etkili olduğunu göstermektedir.
Bu Bağlamda:
- İstanbul’da mal varlığına karşı suçlar son yıllarda düşüş göstermektedir; bu durum güvenlik-denetim altyapılarının güçlenmiş olmasına bağlanabilir.
- Yine de ekonomik/mali suçlarda artış gözlemlenmektedir; bu artış, gelir eşitsizliği ve ekonomik kırılganlıklarla ilişkili olabilir.
- Kişilere karşı suçlarda da düşüş çıksa da yerel düzeyde (ilçe-mahalli) halen yüksek yoğunluklar söz konusudur.
- Gelir eşitsizliği İstanbul’da artmış durumda ; alım gücünün artışı tek başına suç oranlarını düşürmüyor. Daha eşit bir gelir dağılımı ve sosyal politikalar gerekli görünüyor.
- İstanbul özelinde suç oranlarının doğrudan alım gücüyle düz paralel hareket etmediği ; ancak alım gücü, gelir eşitsizliği ve yerel sosyo-ekonomik koşulların birlikte değerlendirilmesi gerektiği sonucuna ulaşılabilir.
İstanbul’da 2000’den 2024’e uzanan sürece baktığımızda, suç oranları ile alım gücü ve gelir eşitsizliği arasında doğrudan bir ilişki olmasa da güçlü bir bağ bulunduğu söylenebilir. Özellikle gelir eşitsizliğinin artması, ekonomik kırılganlıkların derinleşmesi ve düşük alım gücüne sahip grupların artması gibi faktörler suç eğilimlerini etkileyebilir.
İstanbul için politik öneri olarak, gelir eşitsizliğini azaltmaya yönelik sosyal politikaların, yerel düzeyde güvenlik-denetim altyapısının güçlendirilmesinin ve yerleşim alanlarının sosyal-ekonomik dönüşümünün hızlandırılmasının önemi öne çıkmaktadır.
